του Γιώργου Θωμάκου

Λόγω των ημερών και του κατ’ οίκον περιορισμού, έχουμε ήδη ξεκινήσει να φιλοξενούμε στην ιστοσελίδα μας άρθρα φίλων και συνδημοτών για όσα συμβαίνουν. Αυτονόητο είναι ότι κάθε άρθρο απηχεί την οπτική του γράφοντος, η οποία πάντως, εκ των πραγμάτων, είναι ένα κομμάτι του παζλ της μεγάλης εικόνας και όσων γενικότερα καλούμαστε να κατανοήσουμε το επόμενο διάστημα. Στείλτε μας λοιπόν τις απόψεις σας, με χαρά θα τις φιλοξενήσουμε. ---------------------------------------------------------------------- Αργία τέχνας κατεργάζεται. Τον τελευταίο καιρό συσσωρεύονται στο κεφάλι μου σκόρπιες σκέψεις, φόβοι και ανησυχίες και ομολογώ πως μέχρι σήμερα βαριόμουνα να μπω στον κόπο να τις αναλύσω, να τις συνθέσω ή να τις ενοποιήσω σε συμπεράσματα. Ίσως από προαίσθηση ότι κάτι τέτοιο θα ήταν πολύ κουραστικό ή θα είχε μεγάλο ρίσκο. Όμως από τη μία η προσωπική μου διαστροφή να συνθέτω τα "επι μέρους" στα "εν γένει" (αενάως παρακινούμενη από το ρηθέν του σκοτεινού φιλοσόφου "Τοις εγρηγορόσιν ένα και κοινόν κόσμον είναι, των δε κοιμωμένων έκαστον εις ίδιον αποστρέφεσθαι"), από την άλλη οι "μέρες αργίας" που απλώνονται νωχελικά μπροστά μου με έβαλαν στον πειρασμό. Και έτσι να΄ μαι προσπαθώντας να διακρίνω ψήγματα από αλήθειες που οι άνεμοι των καιρών φαίνεται να έχουν φέρει έξω από το κατώφλι μας. Ήταν ο γιαλός στραβός ή εμείς στραβά αρμενίζαμε; Προσπαθώ να αποστασιοποιηθώ από εκείνους που ρίχνουν πάντα την ευθύνη για κάθε καταστροφή στο κατεστημένο πολιτικό μοντέλο. Αν όχι για κάποιον άλλο λόγο, τουλάχιστον επειδή νομίζω πως ανάλογες απόψεις ενέχουν μια υπερεκτίμηση της αιτιοκρατίας ψάχνοντας μανιωδώς για εξιλαστήρια θύματα, ακόμα και όταν δεν δύναται να αποδειχθεί η αιτιώδης συνάφεια μεταξύ αιτίας και αιτιατού, ή η περίσταση δεν αφορά καν ανθρώπινη δραστηριότητα (π.χ. όταν υπερεκτιμάται η απληστία ως αιτία της πυρκαγιάς και υποτιμάται ο ισχυρός άνεμος). Κάπου εδώ καλό είναι να ξεχωρίσουμε τα γεγονότα από τις εικασίες. -Γεγονός είναι πως η επιδημία πρωτοεμφανίστηκε όταν αρρώστησαν άνθρωποι που κρατούσαν πάγκους στην αγορά Θαλασσινών Ουχάν όπου πωλούνταν και ζωντανά ζώα. Υπάρχουν εικασίες ότι ο ιός ξεκίνησε από ζώο (νυχτερίδα ή παγκολίνο). Δεν μπορούμε όμως να αποκλείσουμε την πιθανότητα να διαδόθηκε με άλλο τρόπο που δεν γνωρίζουμε. -Γεγονός είναι πως μεταξύ των ανθρώπων μεταδίδεται εύκολα και γρήγορα μέσω των επαφών τους. Ο αποδεδειγμένος τρόπος μετάδοσης είναι μέσω σταγονιδίων και με την επαφή με μολυσμένες επιφάνειες (ΕΟΔΥ) -Γεγονός είναι πως το παγκοσμιοποιημένο αναπτυξιακό μοντέλο ευνοεί μετακινήσεις, επαφές και συναλλαγές και κατά συνέπεια και την μετάδοση του ιού. -Γεγονός είναι πως στην παρούσα φάση ο ΕΟΔΥ (ο φορέας που αποτελεί τον βασικό σύμβουλο του κράτους στη χάραξη πολιτικών υγείας για το συγκεκριμένο θέμα) συστήνει ως μέτρα προφύλαξης ,την αυστηρή τήρηση των μέτρων κοινωνικής αποστασιοποίησης και τη παράλληλη σωστή εφαρμογή των μέτρων ατομικής προστασίας. -Γεγονός είναι πως δεν έχουμε φάρμακα αλλά και καμία εγγύηση ότι το συνταγματικό μας δικαίωμα της προστασίας της υγείας μας θα γίνει σεβαστό από το κράτος αν τύχει και νοσήσουμε (κρίνοντας από την υπερφόρτωση του Υγειονομικού συστήματος στην Ιταλία). Εκεί που δικαιούμαστε να ψάξουμε για λάθη είναι στους τομείς που υπεισέρχεται ανθρώπινη επιλογή άρα και ευθύνη. Ανθρώπινη επιλογή, είναι ότι προκρίθηκε ως πολιτική προφύλαξης το μέτρο της αυτοαπομόνωσης και η κοινωνική αποστασιοποίηση, πράγμα κατά τη γνώμη μου ορθό υπό τις παρούσες περιστάσεις. Ανθρώπινη επιλογή άρα και ευθύνη, επίσης, είναι ότι προτάξαμε το παγκόσμιο εμπόριο έναντι της παγκόσμιας υγείας, αν και οι αντιρρήσεις είχαν εγκαίρως και επανειλημμένως τεθεί από τους διαφωνούντες. Η αρχή της προφύλαξης και το κράτος πρόνοιας θυσιάστηκαν στο βωμό της οικονομίας και αυτά είναι χρωστούμενα γραμμάτια που θα πληρωθούν με ανθρώπινες ζωές. Ακόμα και τώρα αν και είναι προφανές ότι η κρίση είναι, κατ΄ αρχήν, μια κρίση υγείας, περισσότεροι πόροι κατευθύνονται στη στήριξη της αγοράς παρά στη στήριξη της υγείας. Πάντα η ασφάλεια προηγείτο της ελευθερίας. Κάπως αλαζονικό που φέραμε ένα τόσο θεμελιώδες δίπολο τούμπα. Ψιλά γράμματα 1: Μας παρέσυρε το ρέμα Πρωτίστως η ζωή μας. Στη συνέχεια η ζωή αγαπημένων μας προσώπων. Επι αυτών δεν χωρεί συζήτηση. Η αντικοινωνικότητα είναι το modus operandi στην παρούσα συγκυρία και ας ξινίζει τα μούτρα του ο Αριστοτέλης. Εδώ όμως θέλω κυρίως να μιλήσω για τα ψιλά γράμματα, τις παράπλευρες απώλειες. Την απώλεια της ανθρωπινότητάς μας και την απώλεια της ορθοκρισίας μας. Ο ιδιότυπος ρατσισμός που εισάγει η ασθένεια καραδοκεί για να δοκιμάσει την ηθική μας συγκρότηση. O tempora o mores, και τα λεγόμενα χρηστά ήθη φαίνεται πως αλλάζουν ταχύτατα υπό την πίεση και την πυκνότητα των γεγονότων. Η αμηχανία μας μπροστά στα τεκταινόμενα αποτυπώνεται στη ρευστότητα της ηθικής μας κρίσης. Είναι ασυνείδητη η μέχρι πρότινος, καλή μου γειτόνισσα επειδή έβηξε χωρίς να βάλει το χέρι μπροστά; Αναίσθητος ο συμπαθής παππούς που μην αντέχοντας την μοναξιά του πήγε στο καφενείο; Μαλάκας και ο νεαρός που κανονίζει να συναντήσει την παρέα του το σαββατόβραδο σε ένα πάρκο; Όλα αυτά, πέραν από δυσεπίλυτα ηθικά διλήμματα φαντάζουν φαντάζουν ξαφνικά απειλητικά για τη ζωή. Προφανώς δεν αντιλαμβάνονται όλοι με την ίδια ταχύτητα και στον ίδιο βαθμό τις ανάγκες των καιρών. Ούτε οι συνέπειες τους επηρεάζουν το ίδιο όλους. Η ηθική είναι ο τόπος της μοναξιάς μας και αν νιώθεις μόνος και αποκομμένος από τα βολικά χτεσινά σου στερεότυπα, παρηγορήσου γιατί το ίδιο συμβαίνει στους περισσότερους. Παράλληλα η αναζήτηση ενός κάποιου ηθικού μέτρου δυσκολεύει από το γεγονός ότι το μήνυμα που εκπέμπεται από τα ΜΜΕ είναι συγκεχυμένο, ενώ το όρια της ατομικής μας ευθύνης μοιάζουν να διευρύνονται μέρα με την μέρα σαν να είναι φτιαγμένα από λάστιχο. Προχθές είχα ευθύνη αν εμπύρετος πήγαινα δουλειά, χθες αν πήγαινα για καφέ με την παρέα μου, σήμερα αν πάω στο εξοχικό μου για ΣΚ, αύριο, ίσως, αν θα παραμιλάω μονάχος στο πεζοδρόμιο(;!) Εν τω μεταξύ και όσο αναμένουμε όλο αυτό να κατασταλάξει, αλλάζουν εντός μας τα σύνορα του κόσμου και η στάση μας ακροβατεί μεταξύ εφησυχασμού και πανικού , ανεπάρκειας και υπερβολής, με την διογκούμενη κοινωνική πίεση να μας σπρώχνει βίαια προς το δεύτερο. Έναν καφέ και μια ατομική ευθύνη, παρακαλώ. Η συνειδητοποίηση της ατομικής μας ευθύνης είναι το κομβικό σημείο. Η πολυσυζητημένη συλλογική ευθύνη δεν μπορεί να νοηθεί παρά ως συνισταμένη των ατομικών ευθυνών ολονών μας. Ατομική ευθύνη, όμως, χωρεί εκεί που υπάρχει και δυνατότητα ατομικής επιλογής. Και για να γίνει αντιληπτή και αποδεκτή πρέπει οι πολίτες να γνωρίζουν, ώστε να μπορούν να συγκρίνουν να κρίνουν και να επιλέγουν. Αρνούμαι να δεχτώ ότι οι πολίτες δεν δικαιούνται εξηγήσεων γιατί δεν θα καταλάβουν. Δουλειά των επιστημόνων είναι να μας εξηγήσουν να μας κάνουν κοινωνούς της γνώσης και συνεργούς της προσπάθειας και όχι να μας επιβάλλονται με το κύρος της αυθεντίας τους. Αρνούμαι να απεμπολήσω το δικαίωμά μου στην γνώση και στην κρίση. Και μια παραίνεση προς τους πολιτικούς. Η ατομική ευθύνη, που τώρα την αποζητάτε, δεν παραγγέλλεται ωσάν πορτοκαλάδα, αλλά προσκτάται σιγά σιγά μέσα από διαδικασίες άσκησης της κρίσης και μέσα από μικρές ή μεγάλες, σωστές ή λανθασμένες αποφάσεις. Το υπάρχον πολιτικό σύστημα πολύ λίγες ευκαιρίες μας αφήνει για κάτι τέτοιο. Το "στήσιμο" της ενοχής σου γίνεται από το τέλος προς την αρχή. Τα μέτρα που έχουν ληφθεί μέχρι σήμερα είναι αιτιολογημένα, στοχευμένα και κλιμακούμενα και για αυτό τον λόγο έχουν και την υποστήριξη της συντριπτικής πλειοψηφίας της κοινωνίας. Δυστυχώς βλέπω πως τα ΜΜΕ προοικονομούν την εγκατάλειψη αυτού του μοντέλου και την υιοθέτηση καθολικών και ισοπεδωτικών μέτρων. Ως τέτοιο προαναγγέλλεται η ολική απαγόρευση κυκλοφορίας, η ευθύνη της οποίας επιχειρείται να φορτωθεί σε “ασυνείδητους” συμπολίτες μας που καταγγέλλονται πως εν είδει "εγκληματικής οργάνωσης" είχαν συνεννοηθεί μεταξύ τους να φύγουν ομαδικά στα εξοχικά τους για να κρασάρουν το σύστημα υγείας. Αυτοί οι “ευήθεις” έκαναν το τρομερό σφάλμα να ερμηνεύσουν το “μένουμε σπίτι” όχι με όρους φυλακής αλλά με όρους αυτοαπομόνωσης. Οπότε σου λέει εκεί που θα μείνω στο διαμέρισμα στην Αθήνα ας πάω να αυτοαπομονοθώ στο χωριό που θα μπορώ να κάνω και τον περίπατό μου στη φύση μακριά από τα πολυσύχναστα αθηναϊκά πάρκα (αν πριν μια εβδομάδα το σκεφτόσουνα και εσύ, τώρα τσιμουδιά!). Και βέβαια κανείς από το κράτος δεν είχε την προνοητικότητα να σκεφτεί και να απαγορεύσει τις άσκοπες ιδιωτικές μετακινήσεις σε άλλες πόλεις εντός της χώρας. Ενώ λοιπόν οι “ασυνείδητοι εκδρομείς” νόμιζαν ότι δεν έκαναν και τίποτα κακό, βρέθηκαν στο στόχαστρο των, εκ των υστέρων προφητών - δημοσιογράφων, μόνο και μόνο επειδή δεν προέβλεψαν πως ακριβώς την ίδια ιδέα για εκδρομή είχαν και χιλιάδες άλλοι με τους οποίους αμήχανα συναντήθηκαν σε διόδια και λιμάνια, και ακόμα αναρωτιούνται από που τους ήρθε, βλέποντας τους εαυτούς τους στα βραδινά δελτία ειδήσεων. Και εσύ που τα διαβάζεις όλα αυτά και νομίζεις πως είσαι στην σωστή πλευρά της ιστορίας, μην χαλαρώνεις, δεν ξέρεις τι σου ξημερώνει το αύριο. Και κάτι άλλο, μην μασάς, ο “κλασσικός μαλάκας Ελληναράς” δεν υπάρχει, ή μάλλον είναι εσύ εγώ και οι άλλοι, κάτι σαν το συλλογικό μας απωθημένο, μια καρικατούρα που χρησιμεύει για να συσσωρεύει όλες τις αντικοινωνικές συμπεριφορές που ο καθένας μας φοράει και από μία. Ψιλά γράμματα 2: Όταν τα πράγματα σκουραίνουν συνέχισε να σκέφτεσαι Στην βάση αυτών λοιπόν θεωρώ πως δεν αιτιολογείται η ολική απαγόρευση κυκλοφορίας. Δεν υπάρχει λογική σύνδεση (με βάση τα μέχρι τώρα δεδομένα μετάδοσης του ιού, εκτός και δεν μας τα λένε όλα) για το πως η βόλτα που θα κάνω με τη γυναίκα μου γύρω από το τετράγωνο για να πάρουμε λίγο αέρα, χωρίς να έρθουμε σε επαφή με κανέναν και τίποτα, θα αυξήσει τον κίνδυνο μετάδοσης του ιού. Δεν θα ήθελα να μου επιβληθούν μέτρα άνευ λόγου, χωριστά δηλαδή από τη λογική. Και δεν προσβάλλεται μόνο η λογική μου. Προσβάλλεται και το περί δικαίου αίσθημά μου, η αρχή της αναλογικότητας του μέσου σε σχέση με τον επιδιωκόμενο σκοπό. Αν, τέλος πάντων, τα πράγματα έχουν γίνει τόσο σοβαρά ώστε η δημόσια υγεία να κινδυνεύει από το τζόκινγκ του αθλούμενου, τον περίπατο ενός ζεύγους στον ανοιχτό χώρο ή την ποδηλατάδα του μπαμπά με το γιό του, τότε δεν θα έπρεπε πολύ περισσότερο να κινδυνεύει από τις μαζικές μετακινήσεις των εργαζομένων, την λειτουργία των επιχειρήσεων, του μετρό και των ΜΜΜ; Συνεχίζω να πιστεύω ότι η κατάσταση, ενόσω δεν αλλάζουν τα επιστημονικά δεδομένα για την μετάδοση και τη νοσηρότητα του ιού, μπορεί να αντιμετωπιστεί με λήψη στοχευμένων, αιτιολογημένων και κλιμακούμενων μέτρων. Μην παρεξηγηθώ, δεν τα έχω με τους ειδικούς. Τους θεωρώ απαραίτητους και σημαντικούς αρωγούς στην προσπάθεια για να ξεπεράσουμε την πανδημία. Πρέπει να σωπαίνουμε όταν μιλάνε και να τους λαμβάνουμε υπόψη μας γιατί μας βοηθούν να διαμορφώσουμε κρίση, αλλά με δύο όρους: μόνο για τα θέματα της ειδικότητάς τους και εφόσον θέτουν τις γνώσεις τους στην υπηρεσία των πολλών. Θα τους ζήταγα όμως εκτός της ειδικότητάς τους να μην απλώνονται στο δημόσιο διάλογο πέραν του χώρου που τους αναλογεί. Μου προκαλεί αποστροφή όταν βλέπω έγκριτους ειδικούς (πολιτικούς, επιστήμονες και δημοσιογράφους) να πέφτουν από τα σύννεφα μπροστά σε αυτό το “έλλειμα κοινωνικής ευθύνης”, να καταγγέλλουν παντού ανεύθυνους πολίτες κατώτερους των περιστάσεων όταν μάλιστα οι περιστάσεις είναι τόσο ρευστές και αόριστες. Είμαι υποστηρικτής των μέτρων που έχουν ληφθεί. Θέλω όμως να σας συνεγείρω να προφυλάξουμε και τον νου μας εκτός από τη ζωή μας. Ξέρω ότι κάποιοι θα πουν πως τέτοιοι προβληματισμοί είναι πολυτέλειες. Ίσως τώρα δεν φαίνεται και τόσο σημαντικό, αλλά είμαι πεπεισμένος ότι η υπεράσπιση του νοός μας είναι μια στάση ζωής, η έλλειψη της οποίας είναι στην βάση όλων των σοβαρών προβλημάτων μας . Θυμώνω κάθε φορά που επαληθεύεται το πείραμα του Μιλγκραμ. Αν είμαστε πρόθυμοι να αναστείλουμε την κρίση μας υπό το άλλοθι μιας αυθεντίας, πόσο μάλλον υπό το βάρος του φόβου για τη ζωή μας! Η τυφλή υποταγή σε κανόνες δεν αρμόζει σε πολίτες αλλά σε υπηκόους. Γιώργος Θωμάκος, Βριλήσσια